🔰 تاثیر نوع دوستی بر پیدایش شخصیت اخلاقی 

🎤#هادی_سروش

به گزارش ایکنا ، این استادحوزه و پژوهشگر دینی، سلسله مباحثی را در باب «خطراتی که ایمان را تهدید می‌کند» در اینستاگرام ارائه می‌دهد. در ادامه، متن مباحث، ۲۷ آذرماه، را می‌خوانید؛

🔵 تفاوت اخلاق قرآنی با اخلاق در غرب

✔باید به مسئله تفاوت بین اخلاقی که ما از آن صحبت می‌کنیم که اخلاق بر مدار قرآن و سنت و اهل بیت(ع) است با اخلاقی که در جهان غرب مطرح است بپردازیم و ببینیم چه تفاوتی دارند؟ آنها نیز در طول ۴۰۰ سال اخیر و به ویژه ۱۵۰ سال اخیر بسیار داد اخلاق بلند کرده‌اند، اما آیا با اخلاق الهی که در قرآن و اهل بیت(ع) متبلور است تفاوت دارند یا خیر؟

✔فلاسفه اخلاق جهان غرب؛ نهایت سخن شان در مورد "اخلاقی‌زیستن" است؛ یعنی زندگی انسان یک زندگی توأم با اخلاق و رعایت معیارهای اخلاق انسانی باشد.بخشی از این فلاسفه دروغ هم نمی‌گویند و تحقیقات خوبی هم دارند، اعم از آنهایی که در فلسفه اخلاق و یا در روانشناسی اخلاق کار کرده‌اند. اما نهایت سخن آن‌ها در "اخلاقی زیستن" است.

✔اما "اخلاق الهی" که در قرآن و عترت (ع)  متبلور است در مورد صرف چگونه زیستن نیست، بلکه "چگونه بودن" نیز مطرح است. 
ممکن است کسی زندگی‌اش اخلاقی باشد و تعاملش با جامعه درست باشد و موازین را رعایت کند، اما در درونش رذائل اخلاقی موج بزند. اینجا از فلاسفه اخلاقی غرب می‌پرسیم که با این آدم چه می‌کنید؟! ممکن است کسی که به اخلاق براساس موازین غربی آراسته شده باشد، درمواقع حساس و بزنگاه، امتحان خوبی را پس ندهد؛ پس ما در اخلاق دنبال "اخلاقی بودن" هستیم؛ یعنی فرد از درون اخلاقی باشد و به بیرون هم که می‌رسد اخلاق مطرح باشد. دل انسان از رذائل پاک باشد و از کینه، حقد، حسد، دشمنی و بدبینی پیراسته باشد و در ارتباط با خانواده و جامعه نیز اخلاقی رفتار کند. این درس مهم اخلاق از قرآن و عترت است. انسان باید درون خود را برای رضای خدا اصلاح کند. این تمایز مهم اخلاق در مکتب اهل بیت(ع) و دیگر مکاتب است.

🔵معنای «عَلَیکُم اَنفُسَکُم»

✔نکته دیگر اینکه همیشه انتظار نداشته باشیم آدم‌هایی که بداخلاق هستند همه ساعات روز و همه زندگی‌شان بد باشد. ممکن است یک انسانی در طول روزها، ماه‌ها و بلکه سال‌ها آدم موقری باشد و یک شخصیت آرامی داشته باشد که وقتی به ظاهر او نگاه می‌کنیم، بداخلاقی در او نبینیم و رذیله‌ای در رفتار و گفتار و حرکات او نبینیم، اما در یک شرایط مهم که منفعتی مطرح باشد، همین آدمی که بداخلاقی از او سراغ نداشتیم بسیار خود را بد نشان می‌دهد.

✔ ابن‌عربی، عارف بزرگ در کتاب «فصوص الحکم» در «فص الیاسی» یک جمله مهمی دارد و می‌گوید: نفس انسان که اتاق فرماندهی به بدی‌هاست و مار و اژدهاست. بیرون از نفس شما مار و اژدهایی نیست که به جان شما بتواند بزند. لذا ایشان می‌گوید که نفس انسان حالت اژدها دارد، اما آیا همیشه چنین است که مار در حال نیش زدن است؟ خیر، چنین نیست و گاهی نیش می‌زند، اما اگر بزند پر خطر است.

✔از این‌رو، استاد ما، علامه حسن‌زاده آملی، در درس می‌فرمودند: که علمای اخلاق به تبع اهل بیت(ع) و اهل بیت(ع) به تبع قرآن، پیرو آیه ۱۰۵ سوره مائده هستند که تأکید فرمود: «عَلَیکُم اَنفُسَکُم»؛ یعنی همیشه مراقب خود باشید، برای همین است. نگاه نکنید که در یک گوشه‌ای این نفس مانند یک ماری خزیده است. اگر زمینه‌ای ببیند چنان نیش‌هایی می‌زند که واویلا به‌پا می‌کند؛ لذا فرمودند که باید دائماً از این نفس مراقبت کرد و انسان همیشه باید بر خورد مسلط باشد و کاری کند که در شرایط حساس که خدای‌ناخواسته پیش آمد، نفس انسان به ایمان ضربه نزند و راهش این است که اول زبان را حفظ کنیم.

🔵 مهم ترین آیه اخلاقی قرآن

آیه ۷۷ قصص بالاترین الگورفتاری برای اخلاقی شدن است که خدا فرمود : 
«وَ أَحْسِنْ کَما أَحْسَنَ اللّه إِلَیْکَ ؛  همچنان که خداوند به تو نیکى کرده ، تو هم به دیگران نیکى کن.» 

اگر ما نسبت به همه افراد و همه افراد به نیکی رفتار کنیم ، شخصیت اخلاقی ما ساخته خواهد شد.

آیا به این آیه عمل کرده ایم؟!

🔵تاثیر خوشرفتاری بر ساختار شخصیت اخلاقی

از نکات شگفت آور این است که اخلاق و رفتار صحیح ، تأثیر مستقیمی بر روح انسان می‌گذارد و انسان را به "شخصیت اخلاقی" داشتن نزدیک میکند. پس حُسن خلق در نهانِ جان آدمی مؤثر است. 
امام صادق(ع) فرمود: 
"صلةالرحم تحسن الخلق.." رفتار شایسته با خویشاوندان است شما به اخلاق مداری میرساند."[کافی/۴۱۳]
پس صله رحم ؛ فقط یک بحث خانوادگی نیست، بلکه یک بحثی است که یک سوی آن اخلاقی و انسان‌سازی است و نفس انسان را تربیت می‌کند.

✔البته برای نیل به این ارزش والای اخلاقی، باید مراقبت کرد که انسان سخنان نامربوطی در دورهمی‌ها مطرح نکند و آبرو و شئون افراد را محفوظ دارد.
پس "اخلاق" در روابطی که ما داریم درست می‌شود.

🔵معنا و مصداق خوشرفتاری

حُسن خلق و خوشرفتاری اخلاقی که در آن انسان‌سازی و تربیت نفس قرار دارد و تاثیر ژرفی بر قلب آدمی دارد ، دارای معنا و مصادیق روشنی است که در برخی روایات آمده است.

✔از امام صادق (ع) تقاضا شد ؛ خوش رفتاری رابرای ماتبیین بفرمایید؟
امام صادق فرمود:"تلین جناحک و تطیب کلامک و تلقی اخاک ببشر حسن"[ کافی/۳۸۸]
ترجمه وتوضیح حدیث این است ؛ خوش رفتاری در سه جا باید خود را نشان دهد : 
اول ؛ وقتیکه با افراد مختلفی مواجه می‌شوید، با آغوش باز پذیرایشان شویدو برای خودتان در برابر افراد شأن خاصی احساس نکنید و بال محبت خود را باز کنید. 
دوم ؛ وقتی با مردم صحبت می‌کنید، بهترین نحو و زیباترین شکلِ صحبت را انتخاب کنید. یعنی بهترین کلمه‌ها و گویش‌ها و مناسبترین مقدار تُن صدا را داشته باشید. 
سوم ؛ اینکه امام صادق(ع) فرمودند در ملاقات خود با افراد گشاده‌رو باشید. آنها هیچ وقت متوجه نشوند که مثلاً در زندگی شما، در داخل دل شما چه سختی‌هایی می‌گذرد. 
این سه مصداق ، تبیین کننده معنای اخلاق است وچنین رفتار شایسته و ارتباط خوب با افراد مختلف در جان انسان تاثیر می‌گذارد و اخلاق انسان را درست می‌کند و آدم را از رذائل دور می‌کند.

✔از مراحل سه گانه تقدیم شده ، مرحله ای است که آدمی با بهرمندی از حسن خلق به رفع نیازهای مردم پرداخته و آنان را خوشحال کند.
به جناب داود از ناحیه ربوبی خطاب شد؛ چه بنده ای از بندگانم با یک حسنه میتواند به بهشت برسد . داود سوال کرد چه حسنه اخلاقی چنین تاثیری دارد ؟
خطاب شد : آن عملی است که به مومنی برسد و او را خرسند کند حتا شده با هدیه یک عدد خرما ؛  یدخل علی عبدی المومن سروا و لو بتمره" [کافی/۴۳۴]

🔵اخلاق ، منشاء شایسته ترین مقامات انبیاء

اخلاق مداری انبیاء باعث کسب مقامات معنوی آنانست.
از پیامبر اسلام (ص) از مقام "خلیل اللهی" حضرت ابراهیم سوال شد ؟ فرمود:" این مقام براى آن بودکه محبت به دیگران داشت و اطعام مینمود و نیز ارتباط نیمه شب باخدا داشت ؛ما اتَّخَذَ اللّه ُ إبراهيمَ خَليلاً إلاّ لإطعامهِ الطَّعامَ ، و صَلاتِهِ باللَّيل."[علل/۱۳۵]
مقام "خُلّت" ابراهیم مقامی است که امام خمینی در کتاب چهل حدیث میفرماید ؛ عقول از درک مقام خُلت عاجز است و مقامی است که اگر همه بهشت را به اودهند به بهشت نگاهی نمی افکند.

🔵خلائق جملگی "عیال الله" هستند

✔مهم این است که آدمی با چه دیدی به آدمیان نظر میکند؟
اهلبیت (ع) ما را رهنمون فرمودند که کل مردمان را از خانواده به حساب آوردید، اگرچه او مجرد و متعالی از خانه و خاندان و خانواده است اما "خلق الله" درحُکم خانواده او هستند.
"الخلق عیال الله" [کافی/۴۲۱ ]
اینجاست که امام صادق (ع) فرمود: باهمه عالَم با روی گشاده مواجه شوید ؛ البِشر لجمیع العالَم."[ کافی /۵۴۶]

✔برخورد اخلاقی با مخالفان خود از دستورات مهم اخلاقی امامان ماست.
امام صادق (ع) فرمود : مبادا باعث سرافکندگی ماشوید ! چه بسا فرزندی که با رفتارش باعث سرافکندگی پدرش میشود .. با مخالف خود خوش رفتار باشید در یکجا عبادت کنید و مریض میشود از او عیادت کنید.." [ کافی/۴۵۱]

✔متاسفانه امروز بخاطر اختلاف سلیقه و مخالفتهای موهوم ، مساجدها و حسینیه ها مرزبندی میشود و خط تفرقه و تقابل ترویج میشود .
در حالیکه طلبق فرمایش امیرالمومنین (ع) ؛ باید رفتار منفی افراد را به "وجه زیبا و مثبت" آن حمل و توجیه کرد: "صنع امر اخیک علی احسنه.."[کافی/۵۱۷]

🔵نمونه از سلوک اخلاقی با مخالفان

استادعلامه حسن‌زاده آملی درجلسات درس از قول آقای قاضی نقل میفرمودند که با استاد خود ملاحسینقلی همدانی از نجف به سمت کربلا آمدیم و در مسیر به تعدادی از جوان‌ها لوطی‌مسلک برخوردیم آنان آقای ملاحسین‌قلی به تمسخر گفتند که شما هم در کاروان ما بیایید!ایشان گفت می‌آیم!
آنان چنان رفتار شایسته‌ای از این معلم اخلاق دیدند که وقتی به کربلا رسیدند دیگر اینها عبای ملاحسین‌قلی را رها نکردند.

✔این تأثیر خوش‌اخلاقی است که بدون کمترین  موعظه ای ، نفس حضور و منش این عارف بزرگ آنان را تغییر داده بود.

🆔https://t.me/soroushmarefat