پژوهشی درباره اسرار و برکات زیارت حضرت رضا(ع) نوشتاری از هادی سروش
شفقنا – استادهادی سروش در مطلبی با عنوان «پژوهشی درباره اسرار و برکات زیارت حضرت رضا(ع) » آورده است:
زیارت بمعنای دیدار با یک شخصیت ارزنده است . لطیفه ای که در لغت زیارت آمده این است که زیارت ؛نیل به یک نقطه بلند و بهرمند شدن از آن می باشد.
✅️اقسام زیارت
زیارت بر سه نیت جازم شکل می گیرد:
۱ – زیارت تشریفاتی ؛مثل حضور در مزاری و تقدیم گل یا سکوت سالانه ، این نوع زیارت مرسوم ترین ارتباطی است که انسانها با تنوع نگاههای مذهبی شان انجام می دهند .این نوع زیارت بهره ای برای زیارت شونده و زیارت کننده بیش از احترام به یک شخصیت ندارد.
۲ – زیارت رحمت و مغفرت؛در این نوع زیارت ، زیارت کننده می رود در کنار مزار یک عزیزی تا با دعا و ثنایش طلب رحمت بر متوفایی داشته باشد.برای ترغیب به این نوع زیارت ، روایات متعدده داریم که حاکی از استحباب آن را رسانده و از آن به “زیارت اهل قبور” نام برده می شود.در این زیارت ؛ بهترین ذکر و دعا ، قرائت سوره حمد و یازده مرتبه سوره توحید و نیز هفت مرتبه سوره قدر است.(ر.ک:وسائل الشیعه)
۳ – زیارت اولیاء؛در این قسم ؛ زائر در زیارت ولی خدا بوده و با طی چهارمرحله به فیوضات مهمی خواهد رسید :
مرحله اول :“ارتباط” از درون ضمیر و روح ، با آن ولی خدا است.
و مرحله دوم :ابلاغ سلام است . و ادب اقتضا میکند برای این ابلاغ از سلام بر همه ی اولیاء الهی شروع شود. لذاست که در زیارت ها از سلام بر آدم و نوح و ابراهیم و.. شروع می شود ، تا یک سلام کاملی شکل گیرد.
و مرحله سوم ؛تمجید گوئی است ، در ثناگوئی نه تنها انسان زائر متوجه آن حرم و صاحبش می باشد بلکه ، جهت و زوایه یِ همه ی ثناء و تمجید گوئی را ، به علت العلل فیوضات و “رب الارباب” عالَم ، متصل می کند و در واقع در کنار حرم یک امام (ع) سخن از خدا و ثناء او می کند.
و درمرحله پایانی زیارت ؛ بهره بری از زیارت است .در اینجاست که زائر ؛ می چشد که بر همه ی خواسته های مادی و معنوی مورد نیازش، با قلم اجابت ، از او پذیرائی نموده اند.
مهم این قسم زیارت است که با معنای واژه “زیارت” ، منطبق است ؛ که نیل به یک نقطه بلند می باشد.
خانه و یا حرم معصومینامام باقر (ع) تشریف آورد، گروهى از اهل خراسان و دیگران اطراف حضرت بودند.امام باقر به آن مرد فرمود: تو کیستى؟گفت: من قتاده بن دعامه از اهل بصره هستم.فرمود: تو فقیه اهل بصره هستى؟عرض کرد: آرى.امام فرمود: واى بر تو قتاده! خداى جل و عز گروهى از خلق را آفرید، و آنها را براى دیگران حجت و سرپرست کرد، آنها در زمین خدا اوتادند، اقامه کننده امر خدا و منتخبین علم خدایند، پیش از آفریدن خلق آنها را برگزیده و سایه هایى از سمت یمین عرش خویش قرار داده است .قتاده مقدار زیادى ساکت ماند، بعد گفت: اصلحک الله به خدا قسم، من روبروى فقها و ابن عباس نشسته ام ولى هیچ وقت قلبم آن مقدار مضطرب نشده که اکنون مضطرب است.امام فرمود: و یحک! مى دانى الان در کجا هستى؟ تو الان روبروى «بیوت اذن الله ان ترفع و یذکرفیها اسمه…» نشسته اى، تو آنجایى و ما آنهاییم.آنگاه قتاده اعتراف میکند که تو راست می گویی. این خانه ها تنها سنگ و گل نیستند، بلکه از چنین عظمتی بهرهمند هستند، “والله ما هی بیوت حجاره و لاطین” . (کنزالدقائق۳۱۷/۹ از کافی۲۵۶/۶)
✅️سّر زیارت و آن همه سفارش
مهم در زیارت سّر آن است و سّر زیارت اظهار “وفاداری” است. بدین معنا که به حضرات معصومین عرض می کنیم ؛ به محضرتان آمده ام تا تمام قوا و توانائی خود در خدمت خود قرار دهم…عَنِ الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ نَظَرَ إِلَى النَّاسِ یَطُوفُونَ حَوْلَ الْکَعْبَهِ فَقَالَ هَکَذَا کَانُوا یَطُوفُونَ فِی الْجَاهِلِیَّهِ إِنَّمَا أُمِرُوا أَنْ یَطُوفُوا بِهَا ثُمَّ یَنْفِرُوا إِلَیْنَا فَیُعْلِمُونَا وَلَایَتَهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ وَ یَعْرض علینا نصرتهم..
✅️عارفا بحقه
یکی از عناصر مهم در زیارت “معرفت” است که از آن تعبیر به “عارفا بحقه” می شود.
بیان امام صادق(ع) چنین است :یُقْتَلُ حَفَدَتِی بِأَرْضِ خُرَاسَانَ فِی مَدِینَهٍ یُقَالُ لَهَا طُوسُ، مَنْ زَارَهُ الیها عَارِفاً بِحَقِّهِ أَخَذْتُهُ بِیَدِی یَوْمَ الْقِیمَهِ وَ أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّهَ وَ انَّ کان مِنْ أَهْلِ الکبائر قِیلَ لَهُ: جَعَلْتُ فداک وَ مَا عِرْفَانُ حَقِّهِ قَالَ: تَعْلَمَ أَنَّهُ مُفْتَرَضَ الطَّاعَهِ، غَرِیبُ شَهِیدُ،…… راوی گفت: فدایت شوم، شناخت حق او را به چیست؟ فرمود: این که بدانی او (امامی است که) پیروی از او واجب است. او غریب است و شهید؛ کسی که او را “عارفا بحقه”، زیارت کند، خدا پاداش هفتاد شهید از شهدای راستین در رکاب رسول خدا (ص) را به او عطا میفرماید. (اثبات الهداه۲۳۳/۳)
در این بیان در تبیین معنای “عارفابحقه” به دو حقیقت مهم اشارت شده ؛یکی، آگاهی و شناخت امام و امامت که در علم کلام و عرفان بصورت کارشناسانه و فوق کارشناسانه مطرح است . در این بخش امامت مطرح است و نه شخص امام.اما در بخش دوم در کلام امام صادق؛ شناخت زمان هرامام(ع)وشناخت دشمن او و آگاهی از روندزندگی سخت ومبارزات آن امام می باشد.و پرواضح است که “عارفابحقه” که سخن از “معرفت” است ، از زمین تا آسمان دارای درجات است
✅️فضیلت زیارت امام رضا
فیض کاشانی گوید؛ زیارت امام حسین و امام رضا در میان زیارت همه ائمه (ع) دارای فضلیت خاص است(الشافی/۱۲۱۳)
نمونه ای از روایات ؛از پیامبراعظم (ص)رسیده که فرمود:سَتُدْفَنُ بَضْعَهُ مِنِّی بِأَرْضِ خُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مکروب الَّا نَفَّسَ اللَّهُ کربته وَ لَا مُذْنِبُ الَّا غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُپارهای از تن من در سرزمین خراسان دفن میشود که هیچ گرفتاری او را زیارت نمی کند، جز این که خداوند پریشانی را از او می زداید و هیچ گنهکاری به زیارت او نائل نمی شود، مگر آن که خداوند گناهانش را می آمرزد. (وسائل الشیعه۴۳۷/۱۰از فقیه و عیون)
✅️چرائی اهمیتش؟
احتمال اول ) ؛چه بسا این اهمیت بخاطر این باشد که هر کسی هشت امام راقبول داشته باشد ، حتما دوازده امام را قبول دارد . چون ما در میان شیعیان ، شیعه هفت امامی داریم ، ولی هشت و یا نه امامی و ده امامی نداریم . پس امام رضا (ع) حلقه الوصل است.
احتمال دوم ) ؛دوری مسافت شیعیانی که آن روز در کوفه و مدینه اقامت داشتند تا ایران و حرم رضوی .
احتمال سوم ) ؛شاید بجهت این است با زیارت امام رضا و عرض ارادت و لعن بر دشمنان و قاتلش ، مرز بندی شیعه با عباسیین است که خود را نزدیک به خاندان اهلبیت می دانستند ، نمایان و مشخص می شود.
✅️ چرائی افضلیتش؟
آیا بعد از پذیرش” اهمیت ” زیارت حضرت رضا ، می توان قائل به “افضلیت” زیارت آن امام عزیز بر دیگر امامان و حتی نسبت به حضرت امام حسین (ع) شد ؟
در این جهت دو حدیث داریم :
حدیث اول :عبدالعظیم حسنی گوید:به امام جواد عرض کردم درباره قبر امام حسین و قبر پدر بزرگوار شما در طوس تردید دارم؛ نمی دانم به طوس برای زیارت پدرتان مشرف گردم یا به کربلا روم برای زیارت امام حسین، آن حضرت فرمود:همین جابمان، آن گاه از اتاق بیرون رفت و برگشت در حالی که اشکهایش بر دو گونه اش جاری بود. پس فرمود:زوار أبی عبدالله علیهالسلام کثیرون، و زوار قبر أبی علیهالسلام بطوس قلیلون.» (عیون۲۵۶/۲- وسائل۴۴۲/۱۰)
حدیث دوم :قال علی بن مهزیار: قلت لأبی جعفر علیهالسلام: جعلت فداک زیاره الرضا علیهالسلام أفضل أم زیاره أبی عبدالله الحسین علیهالسلام؟ فقال: «زیاره أبی أفضل و ذکل أن أبا عبد الله علیه السلام یزروه کل الناس و أبی لا یزروه الا الخواص من الشیعه.».علی بن مهزیار گوید: به امام جواد عرض کردم: فدایت شوم، زیارت حضرت رضا فضیلت بیشتری دارد یا زیارت ابا عبد الله الحسین ؟ فرمود: «زیارت پدرم فضیلت بیشتری دارد، زیرا ابا عبد الله را همه ی مردم زیارت می کنند، ولی پدرم را جز شیعیان برگزیده زیارت نمی کنند.»(الکافی۵۸۴/۶)
راه حل دو چیز است :
راه اول ؛حفظ ظاهر روایت نموده و طبیعتا “برتری مطلق ” را نتیجه گرفته ایم و قائل به ترجیح زیارت امام رضا(ع) بر زیارت امام حسین(ع) شویم.
و راه دوم ؛با توجه به اینکه در این روایات علت افضلیت زیارت امام رضا ذکر شده و آن کم بودن زائران امام رضا نسبت به امام حسین است ، پس افضلیت زیارت امام رضا بر امام حسین ، “برتری نسبی” می باشد و مخصوص به زمان گذشته بوده که زائرین امام هشتم در نسبت با کربلا بسیار کم بوده .و شاهد این احتمال هم این است که خود امام رضا ، اشاره به “غربت” شان دارند ؛ “فمن زارنی فی غربتی” . (عیون۲۲۷/۲)
از میان این دو احتمال شاید بتوان با مدد از روایت دیگری از امام کاظم (ع) احتمال اول را ترجیح داد و سپس در خصوص زیارت امام حسین به گونه دیگری مطلب را تحلیل نمود.
اما روایت از امام کاظم چنین است که حضرت فرمود:هر که زیارت کند قبر فرزند من على را هست او را نزد خداى عز و جل هفتاد حج نیکو گفتم هفتاد حج نیکو فرمود بلى هفتاد هزار حج نیکو پس فرمود آن حضرت که بسا باشد که قبول نشود و هر که زیارت کند او را یا روز کند نزد او شبى را باشد مثل آن که زیارت کرده خدا را در عرش او گفتم مثل آن که زیارت کرده خدا را در عرش او فرمود بلى چون روز قیامت شود باشند بر عرش چهار کس از اولین نوح است و ابراهیم و موسى و عیسى و اما چهار کس از آخرین محمد است و على و حسن و حسین صلوات اللّٰه و سلامه علیهم اجمعین بعد از آن می گشاید بساطى رفیع پس مىنشینند با ما زیارتکنندگان قبرهاى امامان آگاه باش که بلندترین ایشان از درجه و مقربترین ایشان زیارتکنندگان قبر فرزند من علی است . ؛ – مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِی عَلِیٍّ وَ بَاتَ عِنْدَهُ لَیْلَهً کان کمن زَارَ اللَّهَ فِی عَرْشِهِ. قِیلَ: کمن زَارَ اللَّهَ فِی عَرْشِهِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ. اذا کان یَوْمَ الْقِیَامَهِ کان عَلِیِّ عَرْشِ الرَّحْمَنِ أَرْبَعَهُ مِنَ الْأَوَّلِینَ، وَ أَرْبَعَهُ مِنَ الْآخِرِینَ، فاما الْأَرْبَعَهُ الَّذِینَ هُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ: فَنُوحُ، وَ ابراهیم، وَ موسی، وَ عیسی. وَ أَمَّا الْأَرْبَعَهُ مِنَ الْآخِرِینَ: مُحَمَّدُ وَ عَلِیٍّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ ، ثُمَّ یُمَدُّ المطَّمار(ریسمانی کشیده میشود ، در برخی از نقل ها آمده ؛ یَمَّد الطَّعام ، آمده که باین معناست که سفره خوان کرم و طعام برپا میشود ) فَیَقْعُدُ وَ مَعَنَا زُوَّارُ قُبُورِ الْأَئِمَّهِ، أَلَا أَنَّ أَعْلَاهُمْ دَرَجَهً وَ أَقْرَبَهُمْ حَبْوَهً زُوَّارُ قَبْرِ وَلَدِی. (کافی ،عیون ، وسائل ۴۴۳/۱۰)
نتیجه :زیارت امام رضا(ع) از زیارت ائمه (ع) دیگر افضل است.اما آن تحلیل در مورد زیارت امام حسین (ع) این است که ؛ این افضلیت زیارت امام رضا (ع) ، نفی برخی از ویژگی ها و اختصاصاتی که در زیارت امام حسین (ع) بخصوصه وجود دارد را ، نمی کند.
✅️خصوصیات حرم امام رضا (ع)
آنجا خود بهشت استامام هادی (ع) می فرماید:«دلیل مستجاب شدن دعا در آن جا آن است که آن محل و قبر آن حضرت، از بقعه های بهشت است…»
✅️موطن رفت و آمد فرشتگان
حضرت رضا (ع) فرمود : «این بقعه بوستانی از بوستانهای بهشت و محل رفت و آمد فرشتگان است؛ آن گونه که گروهی از آسمان فرو میآیند و گروهی بالا میروند، تا این که در صور دمیده شود… ؛ – و هذه البقعه روضه من ریاض الجنه، و مختلف الملائکه، لا یزال فوج ینزل من السماء و فوج یصعد، الی أن ینفخ فی الصور » (بحار۱۰۲/۴۴)
✅️دانائی و توانائی حضرت پس از شهادتش
در این بخش مهم اعتقاد و باور یک حقیقت است که باید به تمام معنا در قلب بنشیند که ؛ امام (ع) مرده و زنده ندارد و در هر حالی “حی” است.و این درس حضرت امیرالمومنین (ع) است ؛ در خطبه ۸۷ نهجالبلاغه فرمود که امام هرگز مرگ برنمیدارند :«یمُوتُ مَنْ مَاتَ مِنَّا وَ لَیسَ بِمَیتٍ وَ یبْلَی مَنْ بَلِی مِنَّا وَ لَیسَ بِبَال»، به حسب ظاهر امام معصومی رخت برمی بندد و در قبر اثری از او نباشد، ولی در حقیقت زنده است.
آنچه امام رضا در حیاتش داشت بعد از شهادت هم دارد .
و آنچه دارد سالها قبل از ولادتش از زبان امام صادق(ع) در تبیین اختصاصات فرزندش امام کاظم (ع) آمده که ، امام هفتم دارای فرزندی خواهد شد که ؛“یخرج الله تعالی منه (حضرت کاظم) غوث هذه الامه، و غیاثها، و علمها، و نورها و فهمها و حکمها.. ” (عیون۱۷/۱)
خلاصه می شود در سه وصف ویژه و منحصر بخود امام هشتم ؛
۱-دستگیری از مومنین
۲- بذل علم و فهم و حکمت
۳- باز کردن دریچه های نور
مواطن ظهور این اوصاف نورانی امام رضا پس از شهادتش ، حرم نورانی اوست .
✅️آنچه در حرم امام رضا(ع) است :
۱) امواج مغفرت الهی
اباصلت گوید جمعی از قم به محضر امام رضا رسیدند و حضرت به آنان فرمود :آگاه باشید کسی که مرا در حالی که غسل نموده باشد زیارت کند، از گناهانش پاک میشود، مانند روزی که از مادر زاییده شده است… و – ألا فمن زارنی و هو علی غسل خرج من ذنوبه کیوم ولدته أمه . (وسائل۴۴۶/۱۰)
اولا؛امامان (ع) مظهر اسماء حسنای خدا هستند و در نتیجه مظهر اسم “الغفور” خواهند بود.
ثانیا؛در ذیل زیارت جامعه کبیره هم امام هادی تعلیم نمودند که ؛ برخی از گناهان فقط با شفاعت اهل بیت مورد عفو قرار میگیرد. 《یا وَلِىَّ اللَّهِ انَّ بَیْنی وَبیْنَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ ذنوبا لا یَاْتی عَلَیْها الا رِضاکُمْ.》
ثالثا؛به صراحت روایاتی که بخشی از آن در کتاب کافی آمده؛ ائمه (ع) ، شیعیان و محبیین شان را مورد دعای خود و استغفار دارند.
و رابعا ؛موطن زندگی آنان و دفن شان در قرآن توصیف شده به “بیوت اذن الله ان ترفع” ؛ یعنی محل نظر رحمت الهیه .
۲) رفع حوائج و دستگیری
قال الرضا ع «… فمن شد رحله الی زیارتی أستجیب دعاؤه و غفر له ذنبه» – هر کس که بار سفر برای زیارت من بربندد، دعایش مستجاب میشود و گناهش مورد آمرزش واقع میگردد.»(بحار۴۶/۱۰۲)
امام هادی ع: منْ کانت لَهُ الی اللَّهِ حَاجَهُ فَلْیَزُرْ قَبْرَ جَدِّیَ الرِّضَا (ع) بِطُوسَ وَ هُوَ عَلِیُّ غُسْلٍ وَ لْیُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رکعتین، وَ لْیَسْأَلِ اللَّهَ تَعَالِی حَاجَتَهُ فِی قُنُوتِهِ، فانه یَسْتَجِیبُ لَهُ مَا لَمْ یَسْأَلْ مَأْثَماً أَوْ قَطِیعَهَ رَحِمٍ…(وسائل۴۴۷/۱۰)
همه سّر مطلب در این نکته است که ؛
قلب مطّهر امام (ع) آشیانه ی “اراده خداست” ، یعنی آنچه او طلب کند خدای متعال عنایت میفرماید.
امام صادق(ع) میفرماید: قُلُوبُنَا أَوْعِیَهٌ لِمَشِیئَهًْ اللَّهِ ..(الغیبه شیخ طوسی۲۴۷)
امام صادق(ع): إِنَّ الْإِمَامَ وَکْرٌ لِإِرَادَِهًْ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَشَاءُ إِلَّا مَنْ یَشَاءُ اللَّهُ؛ همانا قلب امام، آشیانه اراده الهی است. نمیخواهد جز آن را که خدا بخواهد. (بحار ۳۸۵/۲۵)
پیامبر(ص) فرمود:نحن إذا شئنا شاء اللّه، و إذا کرهنا کره اللّه، فالویل کلّ الویل لمن أنکر فضلنا و خصوصیّتنا و ما أعطانا اللّه ربّنا، لأنّ من أنکر شیئا ممّا أعطانا اللّه فقدأنکر قدرهًْ اللّه و مشیّه الله؛ ما هر گاه بخواهیم، خدا خواسته است و هنگامی که نخواهیم خدا نخواسته است…(بحار۷/۲۶)
اراده الرب فی مقادیر اموره تهبط الیکم وتصدر من بیوتکم.
بعد از نماز بارانی که حضرت رضا خواندند و باران بارید … شرائط بر دستگاه حاکمیت به تنگ آمد و قصد اسائه ادب به محضر امام را داشتند و فردی در آن مجلس به امام عرض کرد اگر میتوانی شیر بر روی پرده را زنده کن !امام با اشاره باذن الهی ، چنین نمودند، و بعد وقتی مامون علت را از امام پرسید ، امام رضا فرمود: خدا بر خلائق اطاعت ما را واجب نموده .(عیون۱۷۲/۲)
۳) دریافت معارف الهی
مرحوم میرداماد در کتاب قبسات میفرماید شاگردان ارسطو هر وقت میخواستند مشکل علمی برایشان حلّ شود، به انتظار گشایش آن مسائل میرفتند کنار قبر ارسطو به بحث مینشستند.
اگر چنین است ، پس در کنار قبور مطهره ائمه (ع) چه ها میشود از علوم و معارف ، بهرمند شد.
نمونه اش ؛با دوست قمی اش از ری به قصد بلخ حرکت کرد به دو راهی خراسان رسیدند پیشنهاد کرد برویم زیارت مرقد علی بن موسی ، دوست قمی اش بهانه ای آورد ، خودش حرکت کرد .. نزدیک شب رسید به مشهد وارد حرم شد و شب را با اجازه خادم ماند و او درب را از بیرون قفل کرد .. گوید نیمه شب مشغول عبادت بودم که صدای قرائت قرآن از داخل مضجع شنیدم و آیه را با قرائت دیگری تلاوت نمود ودررابطه با آن تلاوت بررسی ها کردم ..تااینکه اهلش از آگاهی من تعجب کردند که این قرائت مربوط پیامبربوده وازکجامیدانی..(عیون ۲۸۲/۲- تفسیرکنزالدقائق)
۴) حشر و نشر باامام؛فَمَنْ زَارَنِی فِی غُرْبَتِی….جُعِلَ فِی الدَّرَجَاتِ الْعَلِیِّ مِنَ الْجَنَّهِ رَفِیقَنَاآگاه باشید کسی که مرا درغربتم زیارت کند… در زمرهی ما محشور میشود و در درجات والای بهشت رفیق و همراه ما خواهد بود. (بحار۲۸۳/۴۷)
۵) زیارت رب العالمیناز مراتب بالای معرفت و عرفان در سیر وسلوک ، مرحله ای است که خدا برای سالک تجلی میکند .و طی این مسیر و رسیدن به این کمال بسیار سخت است ، ولی با عنایت حضرت رضا(ع) آسان میشود.
برای دنیا ؛امام کاظم علیه السلام: مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِی عَلِیٍّ وَ بَاتَ عِنْدَهُ لَیْلَهً کان کمن زَارَ اللَّهَ فِی عَرْشِهِ. قِیلَ: کمن زَارَ اللَّهَ فِی عَرْشِهِ؟ فَقَالَ: نَعَمْ.
برای آخرت؛قال الرضا …اِنَّ زُوّارَ قَبْرى لَأَکْرَمُ الْوُفُودِ عَلَى اللَّهِ یَوْمَ الْقِیامَهِ.. (عیون۲۴۸/۲)
از همه زائران حرم رضوی برای همیشه التماس دعا دارم.
انتهای پیام
https://fa.shafaqna.com/?p=778663
خبر مرتبط خبرهای بیشتر از این خبرنگار
هادی سروش: لعن افراد در تریبون و رسانه بخاطر تفاوت های سلیقه ای با معیار ایمان هم خوانی ندارد
بسته شدن درب مساجد را در علل زیر بجوئید! : نوشتاری از استاد هادی سروش
رویکرد امام رضا (ع) به «امامت واجتهاد» به عنوان پایگاه مستحکم علمی و عاطفی شیعه: نوشتاری از استاد هادی سروش
استاد هادی سروش: دین را با «تنگ نظری و سخت گیری» به جامعه عرضه نکنیم / «برای تقویت شعائر با اعصاب مردم بازی نکنید»
«فقه امام صادق(ع)، فقه امروز» فقیه باید به واقعیت های موجود توجه داشته باشد/ امروز درباره حقوق ملت حتی در حدود قانون اساسی تردید...
حجتالاسلام هادی سروش: آقایان منبری پیشکسوت خود را الگو قرار دهند
هادی سروش: امام علی (ع) درعین حضور در مقامات عرفان لحظه ای از مشکلات مردم و جامعه غافل نمی شد
استاد هادی سروش: «صنفی به نام عالم دینی، پدیده ای مربوط به اسلام نیست»
هادی سروش: جامعه ای که در آن قدرت اظهارنظر از عالمان گرفته شود به روزگار سختی دچار خواهد شد
استاد سروش: اعتراف انسان ها در عالم «ذر» قابل اثبات نیست و اقرار به ربوبیت خدا در ساحت دیگر است
