نوشته : هادی سروش 

در وهله اول باید جایگاه رمضان روشن شود .
آیا ماه رمضان امری موهوم است ؟
اگر موهوم نیست ، با ما چه رابطه ای دارد ؟
حقیقتی جدای از ماست و دارای برکات و فضائل است؟
و یا ظرف و به عبارت لطیف تر صفحه ای از ماست ؟

موهوم بودن ماه رمضان که  به برهان قطعی باطل است.

اما در رابطه با سوال دوم باید گفت که بله طبق ظواهر برخی از ادله و روایات ماه رمصان یک مجموعه ای از فضائل و برکات است که در طول این سی روز به مومنان میرسد ؛ 《اقبل الیکم شهرالله ببرکه ...》

اما این نظر ، نظر متوسط ، برای اوساط از مردم است تا بتوانند موقعیت خود و رمضان را درک کرده و از آن بی بهره نمانند.

اما امر سوم که میگوید ؛ ماه رمضان ظرف و صفحه ای از خالی وازخودماست این عالی ترین دیدگاه درموردماه رمضان است که از دعای ۴۴ صحیفه سجادیه استفاده میکنیم:

《اللهم اشحنه بعبادتنا ایاک و زین اوقاته بطاعتنالک 》
در اینجا امام سجاد(ع) از خدای متعال میخواهد ؛ 
ماه رمضان را از عبادت ما مشحون و مملو نما ، و بسبب طاعت ما او را زیبا فرما.

پس بر خلاف تصور عموم ؛ رمضان یک فرصت ویا ظرف پر نیست که بسمت ما آمده باشد.
بله ؛ زمینه ای است برای دارا شدن و بر اساس آن دارائی مستفیض شدن .
 

💠بررسی این ادعا ازدیدگاه حِکمی

از دیدگاه فلسفه مشاء و پیروان ارسطو ؛ زمان ظرف حرکت است .
اما از دیدگاه ملاصدار زمان در امتداد وجود خود متحرک و انسان است . در نتیجه صفت انسان میشود.

پس بر اساس دیدگاه عمیق "حکمت متعالیه" ؛ رمضان نه تنها ظرف خالی نیست که باید با عبادت و اطاعت معرفتانه پر شود ، بلکه چون زمان در امتداد وجود انسان است و در بُعد نامرئی وجودآدمی قرار دارد ؛ "صفت وجودی" است .
مهم این است که این "صفت وجودی" وقتی مملو از اطاعت و بندگی شد با حقیقت وجودی انسان ، متحد میشود.

💠 رمضان احسان الهی است
این رمضان که مانندصفحه و صفت نانوشته ای است که والاترین استعداد و زمینه های کمال را در خود داراست ، "احسان" خدای متعال است.

"احسان" بودن آن را حضرت سجاد(ع) در همان دعای صحیفه اینگونه تصریح نموده است : 

《خدایا تو را سپاس که ما را هدایت و رهنمون به حمد خود نمودی و ما را از اهل شکر قرار دادی و ما را در مسیر "احسان" خودت قرار دادی و از آن احسان ها ماه رمضان است -  الحَمدللهِ الّذى هَدانا لِحَمدهِ وَ جَعَلَنا مِن أهلِهِ و سَبّلَنا فى سُبُلِ اِحسانِهِ...وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَ مِنْ تِلْکَ السُّبُلِ شَهْرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ،》

مهم فهم معنای احسان است.
احسان در آموزه های قرآنی دارای یک لطافتی است بطوربکه از تقوا و عدالت هم معنای دقیق تری دارد.

راغب اصفهانی میگوید: احسان انجایی است که مورد رغبت باشد و باعث ابتهاج شود ؛ "مبهج مرغوب فیه". 

در آیه ۱۳ مائده وقتی احسان و محسنین مطرح شده با خصوصیت "صفح" آمده 《 فاعف عنهم واصفح ان الله یحب المحسنین》. 
پس درحقیقتِ احسان ؛ "صفح" نهاده شده ، و صفح بمعنای این است که ورق میخورد و صفحه جدیدی باز میشودکه هم تمام معایب صفحات قبل را پوشش میدهد و از طرفی هم صفحه نو با زمینه بسیار بالا برای کسب کمالات مهیا میشود.

در نتیجه در معنای "احسان" ؛
اولا رغبت وجود دارد.
وثانیا سر وسامان دادن به کاری و به تعبیری پروراندن دیده میشود.
وثالثادراحسان صفح یعنی فراموشی تمام نقاط ضعف را هم دربردارد. 

💠 بهترین ها در ماه رمضان 

سوال مهمی در ذهن می آید که وقتی رمضان ؛ احسان خداست و باید آن را مشحون از نیکی و نور و زینت نمود ،  کدام عمل والاتر است ؟

۱ - صیام ؛ که نخوردن و ننوشیدن است .
در دعای صحیفه درابن رابطه آمده ؛
《وَ حَجَرَ فِيهِ الْمَطَاعِمَ وَ الْمَشَارِبَ إِكْرَاماً 》

والبته مرتبه بالاترش را هم فرمود و آن دوری اعضاء و جوارح از معصیت الهی است  : 《 وَ أَعِنَّا عَلَى صِيَامِهِ بِكَفِّ الْجَوَارِحِ عَنْ مَعَاصِيكَ وَ اسْتِعْمَالِهَا فِيهِ بِمَا يُرْضِيكَ حَتَّى لاَ نُصْغِيَ بِأَسْمَاعِنَا إِلَى لَغْوٍ وَ لاَ نُسْرِعَ بِأَبْصَارِنَا إِلَى لَهْوٍ...
و ما را به روزه داشتن يارى ده:آن سان كه اعضاى بدن خويش از معاصى تو بازداريم ...》
 

۲ - اُنس با قرآن،ذکر،دعا

سوال ؛ آیا دستور به این همه توجه به قران در ماه مبارک فقط بخاطر "سالگرد نزول" است ؟

اگر فقط چنین باشد که "گذشته گرایی" است ! 

خیر ؛ این تعبیرات مانند 《 شهررمضان الذی انزل فیه القرآن 》 و یا این تعبیر رسول الله (ص) ؛《 شهررمضان ربیع القرآن》 ، برای نو به نو شدن است با الگوی قرآنی در ماه رمضان بوده  و بهرمندی از فیض قرآنی است .

در مورد "دعا" ؛ این نکته پراهمیت فراموش نشود که در واقع دعا ؛ اجازه ورود به خزائن غیب الهی است و این از استجابت مهمتر است.
در نامه ۳۱  نهج البلاغه آمده که امام علی به امام مجتبی فرمود: در حقیقت دعا چنین است که اجازه استفاده از خزائن خدا را به تو داده اند.

شاید با توجه به همین معناست که امام باقر (ع) در دعای پر محتوای "سحر" ؛ همه دعاها و خواسته های بسمت خدا رفته را پیش خدا "محبوب" معرفی میکند ؛ " اللهم انی اسئلک من مسائلک باحبها الیک  و کل مسائلک الیک حبیبه".
 

۳ - لیلةالقدر

 این بالاترین بهره ای است که اولیاء برجسته الهی از ماه رمضان میبرند چرا که میهمان شب قدر خدا هستند و ورود به حساسیت ترین موقعیت ملکوت میشوند که مبداء نزول فرامین خدا و اعزام فرشتگان است  و نیز ساحت والای حضرت حجت (عج) است. 
کرامات و علوم لدنی را که اولیاء خدا از آن بهرمندند را باید در این مرحله مورد بررسی قرار داد.

در ادامه دعای امام سجاد(ع) اشاره به این حقیقت و تصریح نموده این از آنِ برخی از "عباد"ش که اراده فرموده میباشد:

《ثُمَّ فَضَّلَ لَيْلَةً وَاحِدَةً مِنْ لَيَالِيهِ عَلَى لَيَالِي أَلْفِ شَهْرٍ وَ سَمَّاهَا لَيْلَةَ الْقَدْرِ تَنَزَّلُ الْمَلاَئِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلاَمٌ‏ دَائِمُ الْبَرَكَةِ إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ‏》

🔹️خلاصه باید برای استفاده از این احسان الهی کمال تلاش را نمود.

امام صادق(ع) به فرزندانش توصیه کرد؛ 《وقتی ماه رمضان رسید؛ بسیار تلاش کنید چراکه روزی‌های مادی و معنوی، و آنچه که سرنوشت انسان است در این ماه رقم می‌خورد - فَأَجْهِدُوا أَنْفُسَكُم، تُقَسَّمُ الْأَرْزَاقُ وَ تُكْتَبُ الْآجَال》.

💠 نشانه بهرمندی از رمضان و احسان ربوبی

آنان که از احسان بهرمند شده باشند دارای نشانه هستند .
آن نشانه ها در سوره فتح اشاره شده ؛
《سیماهم فی وجوههم من اثر السجود》
این نشانه ای که در وجه خود دارند از آثار سجود است.
خوب ؛
آثار سجود ، یعنی پیشانی پینه بسته ؟
یا به معنای چهره نورانی در قیامت است؟

ناگفته نماند که "سیما" در واژگان عربی به معنای چهره نیست ، بلکه بمعنای نشانه است. 
پس کسانی نشانه سجود را همراه خود دارند که در گفتار ، و جلوتر ؛ در رفتار ، و جلوتر ؛ اخلاق ، یعنی در همه شئون، آثار عبودیت دارند.
تعبیر زیبا علامه طباطبائی در المیزان هم چنین معنایی را تداعی میکند؛ 
"هو سیما الخشوع لله یعرفهم به مَن رائهم" .

نشانه بهرمندی از "احسان رمضانیه" خدا در بخش های مختلف ظهور و نمود خاص به خود را دارد .

مثلا  در سیاست ، سیاستمدارش ؛
خلوص در برابر پروردگار ، و صداقت در برابر مردم خواهد داشت.
در علم و دانش ، دانشمندانش ؛ 
کاملا متواضع در انتشار دانش خود ، و اهل درد در جامعه و آماده آسیب شناسی و رفع آنها .

خلاصه در بخش مختلف فردی و اجتماعی ، نشانه های "احسان رمضانیه" خود را نمایان خواهد کرد.